Vragen van het lid Van Brenk (50PLUS) aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over het bericht 'Ambtenaren met AOW mogen niet langer doorwerken' (ingezonden 22 maart 2019)
1
Heeft u kennisgenomen van het krantenbericht 'Ambtenaren met AOW mogen niet langer doorwerken'? 1) Is het waar dat de beleidslijn van het kabinet Rutte II om ambtenaren juist in de gelegenheid te stellen om na de AOW-leeftijd door te werken nu verlaten wordt omdat het ambtenarenbestand te ‘grijs’ is, en er ‘niet voldoende ruimte’ is voor nieuwe instroom? Kan worden toegelicht waarom voor deze beleidswijziging is gekozen?
In de cao Rijk 2018-2020 is afgesproken dat doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd vanaf 1 januari 2020 alleen mogelijk is in specifieke gevallen op basis van overeenstemming tussen de werkgever en de medewerker. Hierbij worden de persoonlijke en financiële omstandigheden van de medewerker nadrukkelijk meegewogen.
Hiertoe is besloten omdat deze beleidsmaatregel aansluit bij zowel de uitgangspunten in het Strategisch Personeelsbeleid Rijk 2025 (SPB 2025), dat ik op 13 juli 2018 aan uw Kamer heb gestuurd [1], als bij de modernisering van arbeidsvoorwaarden.
2
Klopt het, dat recent onderzoek van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) juist uitwijst dat het vrijlaten van de pensioenleeftijd nauwelijks effect heeft om mensen langer aan de slag te houden, en dat onderzoek ook uitwijst dat het een hardnekkig misverstand is dat dit ten koste gaat van de werkgelegenheid van jongeren, en dat er dus geen verdringing optreedt? 2)
Is het waar dat van de circa 130.000 overheidsambtenaren, ongeveer 460
werknemers ouder dan de AOW-leeftijd is, en dat derhalve het niet na de
AOW-leeftijd door laten werken van ambtenaren een gering effect zal
hebben op het tegengaan van vergrijzing en het bevorderen van nieuwe
instroom, laat staan het substantieel verjongen van het
personeelsbestand?
Ik heb kennisgenomen van het onderzoek waar u aan refereert.
Onderstaande grafiek laat zien hoeveel medewerkers binnen het Rijk ouder zijn dan de AOW-leeftijd. In 2018 betreft dit 811 medewerkers.
Bron: P-Direkt
Hoe deze aantallen zich verhouden tot het totaalbestand aan personeel is te zien in onderstaande grafiek.
Bron: P-Direkt
Het aantal medewerkers dat doorwerkt na de AOW-gerechtigde leeftijd betreft een relatief kleine groep ten opzichte van het totale personeelsbestand. Ik onderschrijf dat de genomen beleidsmaatregel niet substantieel zal bijdragen aan verjonging. Wel levert deze maatregel een bijdrage aan het effectueren van een meer evenwichtig personeelsbestand waarbij noodzakelijke expertise beschikbaar blijft. Daarnaast draagt deze beleidsmaatregel bij aan modern personeelsbeleid en bijpassende arbeidsvoorwaarden, voor iedere levensfase.
3
Deelt u mening, dat verhoging van de AOW-leeftijd gezorgd heeft voor
bewustwording en beleidsontwikkeling ter zake van duurzame
inzetbaarheid van oudere werkenden?
De vergrijzing, ontgroening en toenemende levensverwachting maken langer doorwerken mogelijk en noodzakelijk. Langer doorwerken speelt niet alleen een rol als het gaat om het op lange termijn betaalbaar houden van voorzieningen voor alle generaties, maar ook als het gaat om een arbeidsmarkt met een evenwichtige balans tussen mensen die werken en mensen die niet meer tot de beroepsbevolking horen. De pensioenleeftijd stijgt, omdat we steeds ouder worden en ook met het oog op een evenwichtige ontwikkeling van het arbeidsaanbod (handen aan het bed, een leerkracht voor de klas). Ook om deze reden werken we langer door en gaat de AOW-leeftijd geleidelijk omhoog. Het kabinetsbeleid is daarom gericht op duurzame inzetbaarheid, zodat mensen steeds beter werkend de pensioengerechtigde leeftijd bereiken.
4
Deelt u de mening dat het nu onmogelijk maken van doorwerken na de
AOW-leeftijd voor ambtenaren – mede met het oog op de belangrijke
voorbeeldfunctie van de overheid - niet bevorderlijk is voor het
stimuleren van maatregelen, gericht op duurzame inzetbaarheid van
oudere werknemers, waaronder ambtenaren? Kunt u uw antwoord motiveren?
Deze mening deel ik niet. Ik benadruk dat doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd vanaf 1 januari 2020 nog steeds mogelijk is op basis van overeenstemming tussen de werkgever en de medewerker. Hierbij worden de persoonlijke en financiële omstandigheden van de medewerker nadrukkelijk meegewogen.
Het Rijk heeft speciale aandacht voor de laatste fase in de carrière van rijksambtenaren. Ik hecht veel waarde aan de inzetbaarheid van iedereen, onder wie de substantiële groep van oudere werknemers. Daarom werkt het Rijk toe naar individueel beleid, waarbij in het kader van duurzame inzetbaarheid rekening gehouden wordt met de levensfase. Hierbij wordt geen enkele groep medewerkers uitgesloten.
5
Is het waar dat juist mensen met een lage opleiding, een laag inkomen en een laag (aanvullend) pensioen zich genoodzaakt zien door te werken na de AOW-gerechtigde leeftijd?
Het inkomen van een AOW-gerechtigde bestaat uit de AOW-uitkering, de inkomensondersteuning AOW (IOAOW), eventueel aanvullend pensioen en eventuele gerichte inkomensondersteuning (toeslagen, gemeentelijk inkomensbeleid). De hoogte van de AOW-uitkering en de IOAOW hangen samen met het aantal opbouwjaren. Bij volledige opbouw ligt de AOW-uitkering boven het sociaal minimum. De IOAOW en eventuele gerichte inkomensondersteuning komen hier bovenop. De hoogte van het aanvullend pensioen hangt samen met het arbeidsverleden en hangt af van de afspraken die werknemer en werkgever hierover hebben gemaakt. Over het algemeen hanteren pensioenfondsen de ambitie om, bij voldoende opbouwjaren, een pensioenuitkering te bereiken van 70% van het gemiddeld over de loopbaan verdiende loon. Bij een volledige AOW-opbouw en een aaneengesloten loopbaan is er voor een werknemer in principe geen noodzaak tot doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd. Doorwerken mag natuurlijk wel, en is fiscaal gezien een aantrekkelijke optie door het wegvallen van de AOW-premie. Bij een onvolledige AOW-opbouw bestaat de mogelijkheid tot een aanvulling tot het sociaal minimum vanuit de Participatiewet (Aanvullende Inkomensvoorziening Ouderen). Het recht op een AIO-aanvulling hangt af van het inkomen, het vermogen en eventuele andere vormen van draagkracht zoals het inkomen van de partner.
6
Deelt u de mening, dat deze mensen het beste geholpen kunnen worden door ervoor te zorgen dat alle werkenden voldoende pensioen, of een andere buffer, kunnen opbouwen tijdens het werkzame leven? Welke maatregelen neemt het kabinet om dit te bevorderen? Welke maatregelen neemt dit kabinet om financiële problemen bij AOW-gerechtigden te voorkomen en te helpen oplossen?
Zie de beantwoording van vraag 8.
7
Bent u bereid, zoals onderzoek van Netspar aanbeveelt, door te gaan met
het steunen van AOW-ers als zij willen doorwerken, zeker omdat dit geen
noemenswaardige impact heeft op de arbeidsmarktkansen van jongeren? 3)
Zie de beantwoording van vraag 10.
8
Bent u bereid meer onderzoek te entameren naar de vraag of de toegenomen arbeidsparticipatie onder AOW’ers met een laag pensioen gepland is, of dat juist beperkingen in de financiële planning hier de oorzaak van zijn?
Nederland heeft een van de beste pensioenstelsels van de wereld met relatief hoge vervangingsratio’s. Mede dankzij de AOW leven in Nederland minder ouderen in armoede dan in andere landen en ook is de armoede onder ouderen ook drie maal kleiner dan onder jongeren.
Het kabinet vindt het van belang dat werkenden pensioen opbouwen om een te
grote terugval in inkomen bij pensionering te voorkomen. In veel sectoren
worden werknemers op verzoek van sociale partners door de overheid
verplicht om deel te nemen aan de pensioenregeling van het
bedrijfstakpensioenfonds. Dankzij dit systeem bouwt het overgrote deel van
de werknemers pensioen op. Voor werkenden die geen pensioen opbouwen via
een (verplicht gesteld) pensioenfonds zijn er verschillende opties om zelf,
eventueel fiscaal gefaciliteerd, pensioen op te bouwen. Tegelijkertijd is
zichtbaar dat door de veranderende arbeidsmarkt, met de groei van
verschillende type arbeidsrelaties en andere sectoren, de groep werkenden
die geen pensioen opbouwt steeds groter wordt.
Het kabinet heeft eerder gemeld dit een zorgelijke ontwikkeling te vinden. In het kader van de vernieuwing van het pensioenstelsel zal het kabinet bezien of er maatregelen mogelijk zijn die ertoe leiden dat de pensioenopbouw onder werknemers wordt vergroot. Eveneens zal onderzocht worden in hoeverre zelfstandigen vrijwillig kunnen aansluiten bij een pensioenfonds, ook als zij niet eerder deelnemer waren van het pensioenfonds in de sector of het bedrijf waar ze nu werkzaam zijn.
In de beleidsdoorlichting van artikel 8 van de begroting van SZW zal worden ingegaan op de vraag in hoeverre wordt bereikt dat armoede onder AOW-gerechtigden wordt voorkomen en ouderen niet met een grote inkomensachteruitgang worden geconfronteerd na pensionering. De beleidsdoorlichting AOW zal eind 2019 worden afgerond.
9
Is het gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt niet wenselijk en
aan te bevelen dat alle mensen die vrijwillig willen
doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd, dit ook toe te staan? Ziet u
hier een kans om een nijpend arbeidsmarktprobleem voor een stukje aan
te pakken?
Zie de beantwoording van vraag 10.
10
Ziet u kansen om de mogelijkheid van vrijwillig doorwerken na
de AOW-leeftijd te bevorderen en dit te entameren in CAO’s?
Het kabinet vindt het belangrijk om doorwerken na de AOW-gerechtigde
leeftijd mogelijk te maken, ook gezien de huidige krapte op de
arbeidsmarkt. Met de invoering van de Wet werk en zekerheid (Wwz) in 2015
en de Wet werken na de AOW-gerechtigde leeftijd in 2016 heeft de
(toenmalige) regering al ingezet op het bevorderen van de mogelijkheden tot
doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd. Met de genoemde wetten zijn
arbeidsrechtelijke belemmeringen voor het doorwerken na de AOW-gerechtigde
leeftijd weggenomen. Zo is het onder andere mogelijk om bij cao van de
ketenbepaling af te wijken ten aanzien van AOW-gerechtigde werknemers, kan
ontslag plaatsvinden zonder tussenkomst van een rechter of het UWV, is de
verplichting tot loondoorbetaling bij ziekte van een AOW-gerechtigde
werknemer beperkt en is de opzegtermijn beperkt tot 1 maand. De regering
steunt met deze maatregelen die het doorwerken na de AOW-gerechtigde
leeftijd vergemakkelijken en aantrekkelijker maken, werkgevers en
werknemers die van deze mogelijkheid gebruik willen maken. Het kabinet
meent dat hiermee voldoende mogelijkheden worden geboden om het doorwerken
na de AOW-gerechtigde leeftijd vorm te kunnen geven. Werkgevers en
werknemers kunnen hiernaast in cao’s aanvullende afspraken maken over de
mogelijkheden rondom het doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd.
1) Trouw 21 maart 2019; https://www.trouw.nl/samenleving/rijksambtenaren-met-aow-mogen-straks-niet-langer-doorwerken-~a2979841/
2) Zie bijvoorbeeld: onderzoek “Doorwerken na de AOW-gerechtigde leeftijd”. Van impact en drijfveren naar implicaties voor beleid. Maastricht University. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt / ROA, 2017, zie verder: Werken met een AOW. Omvang, beweegredenen en risico’s van verdringing, NETSPAR, februari 2017.
3) Werken met een AOW. Omvang, beweegredenen en risico’s van verdringing, NETSPAR, februari 2017. blz. 44, 45.
4) Werken met een AOW. Omvang, beweegredenen en risico’s van verdringing, NETSPAR, februari 2017, blz. 46.
Toelichting:
Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen ter zake van Wiersma (VVD), ingezonden 22 maart 2019 (vraagnummer 2019Z05669)
