2075
Vragen van het lid Arissen (PvdD) aan de Minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties over de hertelling in Zaanstad (ingezonden 4 april 2018).
Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties)
(ontvangen 15 mei 2018). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar
2017–2018, nr. 1920.
Vraag 1 en 2
Kent u het bericht «Na hertelling van de stemmen krijgt 80% van de partijen
een ander stemaantal»?1
Kent u het bericht «Gemeenteraad Zaanstad unaniem voor hertelling»?2
Antwoord 1 en 2
Ja.
Vraag 3, 4 en 6
Kunt u aangeven waarom de bekendmaking van het resultaat van de
hertelling van de stemmen in Zaanstad, na de volledige hertelling en de
geplande bekendmaking van de resultaten, om onduidelijke redenen met een
etmaal werd uitgesteld?3
Is er een proces-verbaal van de hertelling die op 28 maart heeft plaatsgevonden?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunt u de uitslag die op 28 maart werd
vastgesteld met ons delen?
Kunt u aangeven of er op 29 maart een nieuwe hertelling van de stemmen in
Zaanstad heeft plaatsgevonden? Zo ja, is van deze telling een proces-verbaal,
op wiens gezag heeft de tweede hertelling plaatsgevonden en is een tweede
hertelling, die niet in het raadsbesluit tot hertelling was opgenomen,
rechtsgeldig?
Antwoord 3, 4 en 6
De raad van de gemeente Zaanstad heeft op 27 maart 2018 gebruik gemaakt
van zijn wettelijke bevoegdheid om te besluiten tot een hertelling. Dit besluit
is genomen naar aanleiding van een verzoek van de Partij voor de Dieren(PvdD), dat was ingegeven door het feit dat de laatste restzetel met een
minimaal verschil van één stem ten opzichte van de PvdD naar ROSA was
gegaan.
De burgemeester van de gemeente Zaanstad heeft mij laten weten dat alle
stemmen zijn herteld en daarbij bij vrijwel alle partijen lichte verschuivingen
waren te zien in het aantal stemmen ten opzichte van de aanvankelijke
verkiezingsuitslag. Omdat alleen bij de PvdD en ROSA het verschil in
stemmen invloed zou kunnen hebben op de zetelverdeling, vond de
burgemeester voor deze partijen een extra controle nodig. De burgemeester
heeft mij laten weten dat vanwege de extra controle de op 28 maart 2018
begonnen hertelling op 29 maart 2018 is geëindigd en daarmee langer heeft
geduurd dan aanvankelijk gedacht. Omdat de op 28 maart begonnen
hertelling op 29 maart is geëindigd, kon niet eerder dan op 29 maart de
uitslag worden vastgesteld, hetgeen ook is gebeurd.
Van een tweede hertelling is geen sprake geweest, aldus de burgemeester.
Het proces-verbaal van de verkiezingsuitslag staat conform de Kieswet op de
website van de gemeente Zaanstad. Zie https://www.zaanstad.nl/mozard/
!suite86.scherm0325?mPag=771&mNch=2620365.
Nu de hertelling ten opzichte van de op 23 maart vastgestelde verkiezingsuitslag
niet heeft geleid tot wijzigingen in de toe te laten leden noch in de
vastgestelde lijstvolgorde, voorziet de huidige wetgeving niet in het na de
hertelling opmaken van een (nieuw) proces-verbaal. Ik bereid momenteel een
voorstel tot wijziging van de Kieswet voor, dat regelt dat in een geval als dit,
waarin het vertegenwoordigend orgaan tot een hertelling besluit, het
gemeentelijk stembureau van de gemeente waar de hertelling aan de orde is,
deze hertelling uitvoert onder toezicht van het vertegenwoordigend orgaan,
en het centraal stembureau een nieuw proces-verbaal opstelt, dat elektronisch
openbaar wordt gemaakt.
Vraag 5
Kunt u aangeven op wiens gezag de burgemeester besloot de uitslag van de
hertelling niet op het geplande tijdstip bekend te maken? Zijn er wettelijke
regels voor het tijdstip van bekendmaking van de uitslag van een hertelling?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, kunt u die met ons delen?
Antwoord 5
De burgemeester heeft mij laten weten dat hij onder bevoegd gezag van de
gemeenteraad heeft besloten de uitslag niet op het aanvankelijk geplande
tijdstip (op 28 maart 2018) bekend te maken om de reden zoals weergegeven
in het antwoord op de vragen 3, 4 en 6. Er zijn in de Kieswet geen wettelijke
regels gesteld voor het tijdstip van bekendmaking van de uitslag van een
hertelling. Wel bepaalt artikel V 4, vierde lid, van de Kieswet dat, in het geval
de raad tot een hertelling besluit, de stembiljetten «onverwijld» naar de raad
moeten worden overgebracht, en dat de raad na ontvangst van de stembiljetten
«onmiddellijk» tot de hertelling overgaat.
In de praktijk is het de burgemeester die de hertelling uitvoert, onder
verantwoordelijkheid van de gemeenteraad. In de circulaire «Gemeenteraadsverkiezingen:
hertellingen» van februari 2014 [1] staat dat na afloop van een
hertelling waartoe de gemeenteraad heeft besloten, veelal een nieuwe
raadsvergadering zal plaatsvinden waarin wordt meegedeeld welke gevolgen
de hertelling heeft voor de zetelverdeling. Blijkens de circulaire moet deze
raadsvergadering zo spoedig mogelijk na afloop van de hertelling plaatsvinden.
Nadat op 29 maart de hertelling in Zaanstad was geëindigd, is diezelfde
dag de uitslag in de raadsvergadering bekend gemaakt.
Vraag 7
Deelt u de mening dat het de transparantie niet ten goede komt wanneer de
aard en wijze van het proces van stemmentellen met onduidelijkheden
omgeven is?
Antwoord 7
Transparantie en controleerbaarheid zijn naar mijn overtuiging de beste
maatregelen om het vertrouwen in de uitslag van de verkiezingen te
waarborgen.
Vraag 8
Kunt u aangeven wat de rol is geweest van de vertegenwoordiger van de
Kiesraad die bij de hertelling aanwezig was? Hoe beoordeelde de vertegenwoordiger
van de Kiesraad het besluit om bekendmaking van de hertelling
een etmaal uit te stellen c.q. een nieuwe hertelling van de stemmen uit te
voeren?
Antwoord 8
Namens de Kiesraad was een vertegenwoordiger bij de hertelling in Zaanstad
aanwezig. Indien bij een gecombineerde stemming voor gemeenteraadsverkiezingen
en een referendum, voor één van beide stemmingen een hertelling
wordt uitgevoerd, moeten namelijk de centraal stembureaus voor beide
stemmingen daarbij aanwezig zijn. Dat vloeit voort uit artikel 17 van het
Besluit raadgevend referendum.
De Kiesraad fungeert als centraal stembureau voor het raadgevend referendum.
Achtergrond van deze bepaling is dat het bij een gecombineerde
stemming zou kunnen gebeuren dat een of meer stembureaus de stembescheiden
van de ene stemming hebben verwisseld met die van de andere
stemming. De Kiesraad, of degene die hem vertegenwoordigt, heeft bij de
hertelling uitsluitend tot taak erop toe te zien dat zorgvuldig wordt omgegaan
met de eventuele stembescheiden voor het referendum, en heeft geen
bevoegdheid om besluiten te nemen die liggen op het terrein van het
gemeentelijk centraal stembureau of de gemeenteraad en evenmin om te
treden in de door hen genomen besluiten.
Overigens heeft de vertegenwoordiger van de Kiesraad in lijn met het
voorgaande na de hertelling in Zaanstad vastgesteld dat bij de hertelling van
de stembiljetten van de gemeenteraadsverkiezingen in Zaanstad geen
onregelmatigheden zijn geconstateerd, meer precies: er zijn geen stembiljetten,
stempassen, kiezerspassen en/of volmachtbewijzen voor het referendum
aangetroffen in de verzameling «stembiljetten gemeenteraadsverkiezingen
21 maart 2018».
Vraag 9
Is het waar dat uit de hertelling van de stemmen op 28 maart bleek dat de
Partij voor de Dieren meer stemmen had behaald dan, óf evenveel stemmen
had behaald als, de partij Rosa en dat de burgemeester de vertegenwoordigers
van beide partijen heeft opgedragen daarover geen mededelingen
jegens derden te verstrekken? Zo ja, vindt u dit een correcte gang van zaken?
Zo nee, hoe is het dan gegaan?
Antwoord 9
Nee. De burgemeester van de gemeente Zaanstad heeft mij laten weten dat
bij de hertelling bij vrijwel alle partijen lichte verschuivingen in het aantal
stemmen waren te zien ten opzichte van de telling door de stembureaus.
Omdat de hertelling boven alle twijfel verheven moet zijn, is besloten een
extra controle uit te voeren voor die partijen waarvoor de hertelling van
invloed zou kunnen zijn op de zetelverdeling. Dat is uitgelegd aan vertegenwoordigers
van beide partijen, die zich daarin konden vinden, aldus de
burgemeester. De controle is de volgende dag in openbaarheid uitgevoerd.
Volgens de burgemeester waren leden van beide partijen daar ook bij
aanwezig. De burgemeester heeft mij laten weten niet te hebben opgedragen
hierover geen mededelingen jegens derden te verstrekken.
Vraag 10
Is het waar dat bij een gelijk aantal behaalde stemmen door twee partijen, die
aanspraak maken op een restzetel, geloot zou moeten worden ingevolge
artikel P7 en P14 van de Kieswet? Zo nee, waarom niet? Zo ja, waarom is
daarvan in dit geval afgeweken en wat zijn daarvan de consequenties?
Antwoord 10
Indien, zoals in het geval van de raad van de gemeente Zaanstad, het aantal
te verdelen zetels negentien of meer bedraagt, worden de restzetels verdeeld
volgens het systeem van de grootste gemiddelden. Bij die verdeling is niet
het aantal behaalde stemmen relevant, maar gaan de restzetels achtereenvolgens
naar die lijsten die het grootste gemiddelde aantal stemmen per
toegewezen zetel hebben behaald. Indien gemiddelden gelijk zijn, beslist zo
nodig het lot (zie artikel P 7 van de Kieswet). Voor zover mij bekend, is in het
onderhavige geval niet van het wettelijke systeem afgeweken.
Vraag 11
Hoe beoordeelt u het feit dat bij hertelling volgens gegevens van de NOS
blijkt dat 80% van de partijen een ander aantal stemmen behaalt dan bij
eerdere telling? Kunt u hierop ook een reflectie geven in het kader van de
eerste hertelling van de stemmen in Zaanstad?
Antwoord 11
De organisatie van gemeenteraadsverkiezingen en de telling zijn mensenwerk,
waarbij bovendien zoveel mensen zijn betrokken dat het onmogelijk is
om uit te sluiten dat fouten worden gemaakt. Met name bij gemeenteraadsverkiezingen
waar het aantal deelnemende kiezers geringer is dan bij andere
verkiezingen, kan een klein stemverschil al gevolgen hebben voor de
toewijzing van zetels. Niettemin leidt een hertelling, zoals ook in het
NOS-bericht staat, in lang niet alle gevallen tot een andere zetelverdeling.
Ook in Zaanstad, één van de door de NOS onderzochte 18 gemeenten, heeft
de hertelling niet tot een andere zetelverdeling geleid.
Hoewel het onmogelijk is fouten uit te sluiten moeten de processen zo zijn
ingericht dat fouten tijdig kunnen worden gesignaleerd en waar mogelijk
kunnen worden gecorrigeerd. Ik bereid momenteel een voorstel tot wijziging
van de Kieswet voor, dat erin voorziet dat eventuele fouten van stembureaus
meteen daags na de stemming, tijdens een openbare zitting, kunnen worden
hersteld door een daarvoor ingesteld gemeentelijk stembureau. Er hoeft dan
dus niet langer, zoals onder de huidige Kieswet, te worden gewacht totdat het
centraal stembureau (tijdens zijn zitting tot vaststelling van de uitslag) of de
gemeenteraad tot een hertelling besluit. De kans dat het centraal stembureau
of de gemeenteraad tot een hertelling moet besluiten, wordt hierdoor kleiner.
Vraag 12
Kunt u aangeven op welke wijze de stembiljetten in Zaanstad bewaard zijn in
de nachten tussen de eerste telling, de eerste hertelling en een mogelijke
tweede hertelling? Hoe verklaart u het verschil in de uitkomsten van de drie
tellingen in relatie tot de betrouwbaarheid van het telsysteem?
Antwoord 12
De burgemeester van de gemeente Zaanstad heeft mij laten weten dat de
stembiljetten in de periode tussen de telling op 21 maart en de hertelling op
28 maart, en in de nacht van 28 op 29 maart tijdens de hertelling, conform de
Kieswet in verzegelde zakken per stembureau in afgesloten papierbakken zijn
opgeborgen in een afgesloten ruimte op de gemeentewerf. Bij de hertelling is
gebleken dat tijdens de telling een enkel stembiljet per abuis in de stapel van
een andere partij was terecht gekomen en dat enkele stembiljetten die als
geldig waren betiteld ongeldig bleken te zijn en andersom, aldus de
burgemeester. Voor het overige verwijs ik naar het antwoord op vraag 11.
Vraag 13
Werd er aan het tellen van de stemmen in Zaanstad door direct belanghebbenden
bij de uitslag deelgenomen? Zo ja, acht u dit voldoende zorgvuldig?
Zo nee, via welke wettelijke regels wordt dergelijke betrokkenheid van
belanghebbenden voorkomen?
Antwoord 13
Nee. De burgemeester van de gemeente Zaanstad heeft mij laten weten dat
er geen direct belanghebbenden bij de telling betrokken zijn geweest,
vooruitlopend op een in voorbereiding zijnd wetsvoorstel, waarin onder meer
is opgenomen dat kandidaat-raadsleden niet als lid van het stembureau
mogen fungeren.
Vraag 14
Indien de burgemeester van Zaanstad buiten zijn mandaat om eenmaal te
hertellen heeft gehandeld, welke consequenties heeft dat dan voor de uitslag
van de verkiezingen in Zaanstad?
Antwoord 14
De gemeenteraad van Zaanstad heeft, gebruik makend van zijn wettelijke
bevoegdheid daartoe, (eenmalig) tot een hertelling besloten. Blijkens
informatie die ik heb gekregen van de burgemeester van de gemeente
Zaanstad en informatie van de raad van de gemeente zoals te vinden op de
gemeentelijke website, is dit conform de regels gebeurd. Zie ook de
antwoorden op de vragen 3, 4 en 6. Voor het plaatsen van vraagtekens bij de
uitslag van de gemeenteraadsverkiezing in Zaanstad zie ik dan ook geen
aanleiding.
[1] Deze circulaire over hertellingen is voorafgaand aan de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 door mijn ambtsvoorganger aan alle gemeenten gestuurd. Aangezien de circulaire nog steeds van toepassing is, heb ik deze circulaire enkele weken vóór de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 opnieuw onder de aandacht van de gemeenten gebracht.