Antwoorden Kamervragen van het lid Jasper van Dijk (SP) aan de
staatssecretaris van Justitie en Veiligheid over de omstandigheden van
vluchtelingen in Libië (ingezonden 20 november 2017; nr. 2017Z15767)
Vraag 1
Kent u de CNN-reportage ‘People for Sale’ over vluchtelingen die in Libië
worden verkocht als slaven? (1)
Ja.
Vraag 2
Hoe lang bestaan deze slavenmarkten al en wat wordt ondernomen om
hier een eind aan te maken?
Het kabinet is getroffen door de recente schrijnende beelden van de facto
slavenhandel in Libië. Door gebrekkig internationaal toezicht als gevolg van de
beperkte aanwezigheid van de internationale gemeenschap in Libië is niet bekend
hoe lang de geconstateerde praktijken al plaatsvinden. Op 15 november heeft de
Nederlandse ambassadeur in Tripoli bij de Libische viceminister van Buitenlandse
Zaken deze kwestie aangekaart en de Nederlandse zorgen uitgesproken over de
omstandigheden waaronder irreguliere migranten in Libië worden gedetineerd en
de misstanden die hieruit voortvloeien. De Libische autoriteiten hebben inmiddels
een onderzoek ingesteld naar de geconstateerde praktijken en toegezegd
slavenhandelaren te zullen vervolgen bij voldoende bewijs. Slavenhandel is ook
tijdens de recente AU-EU-top in Abidjan aan de orde geweest. Nederland
ondersteunt tevens de veroordeling van de Afrikaanse Unie en de oproep van
Frankrijk om de situatie in Libië in de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties te
bespreken. Nederland kijkt op dit moment actief met andere landen naar het
instellen van sancties tegen mensenhandelaren en mensensmokkelaars. Sancties
kunnen een bijdrage leveren aan het stoppen van mensenrechtenschendingen en
het stabiliseren van Libië.
Vraag 3
Wat onderneemt de Europese Unie (EU) tegen deze slavenhandel? Zijn er
signalen van slavenhandel gerapporteerd? Zo nee, wat gebeurt er om de
rapportering te verbeteren?
Naar aanleiding van de zorgwekkende berichtgeving in de media over het
verhandelen en de ernstige uitbuiting van migranten in Libië, namen de
staatshoofden en regeringsleiders tijdens de AU-EU Top een gezamenlijke
verklaring aan waarin zij het belang van de gezamenlijke strijd tegen
mensensmokkel en de noodzaak voor verbetering van de omstandigheden van
migranten onderstreepten. Zij benadrukten daarnaast het belang van het
faciliteren van vrijwillige terugkeer naar herkomstlanden vanuit Libië en het
voorkomen van irreguliere migratie – via informatiecampagnes en aanpak van
grondoorzaken. Het kabinet onderschrijft deze verklaring. Alleen met een
dergelijke brede gezamenlijke aanpak kan een einde worden gemaakt aan deze
mensonterende praktijken.
De EU zet via EU-missie EUCAP in op betere grenscontroles en de bestrijding van
mensensmokkel en -handel waarmee de informatiestromen in beeld komen. Ook
richt de missie EUNAVFOR MED Sophia zich op het ontwrichten van
mensensmokkelnetwerken in de Middellandse Zee voor de kust van Libië. Door
deze (grensoverschrijdende) samenwerking verbetert de informatie-uitwisseling
maar de situatie in het land, alsmede gebrekkige toegang tot regio’s, maakt dat
rapportage en opsporing onder druk blijven staan.
Vraag 4
Wat is uw oordeel over het bericht 'VN: terugsturen vluchtelingen naar
Libië inhumaan'? (2)
De Hoge Vertegenwoordiger voor Mensenrechten van de VN spreekt terecht zijn
zorgen uit over de mensonterende situatie waar vele migranten in Libië verkeren.
Helaas is al langere tijd sprake van deze situatie. Dat is ook waarom Nederland, en
de Europese Unie, samenwerken met UNHCR en IOM om de situatie van migranten
in de Libische detentiecentra te verbeteren en hen de mogelijkheid te bieden om
vrijwillig terug te keren naar hun landen van herkomst. Het steeds toenemende
aantal migranten dat hier gebruik van maakt, toont aan dat deze aanpak helpt. De
IOM bereidt samen met de EU en mede gefinancierd uit de Nederlandse bijdrage
aan het EU-noodfonds voor Afrika een grootschalig programma voor evacuatie van
de detentiecentra voor migranten in Libië voor. Het zou hierbij gaan om de
vrijwillige terugkeer van 20.000 migranten over een periode van twee maanden.
Afrikaanse landen van herkomst hebben bij de AU / EU-top van 28-30 november
hun steun hieraan toegezegd. De modaliteiten voor deze grootschalige vrijwillige
terugkeer moeten nog worden uitgewerkt.
Migranten lopen een groot risico om op grove wijze te worden misbruikt in Libië.
Zoals ook uit de inwilligingscijfers blijkt, komt het overgrote merendeel van
migranten die in Italië vanuit Libië aankomen, niet in aanmerking voor
internationale bescherming. Het kabinet meent dan ook dat de oplossing niet ligt
in het overbrengen van alle op zee geredde migranten naar de Europese Unie. Dat
werkt mensensmokkel en -handel alleen maar in de hand omdat het aangeeft dat
het loont van hun diensten gebruik te maken terwijl dat verdienmodel juist moet
worden doorbroken.
Nederland en de EU zetten in op een integrale aanpak, gericht op het zo veel
mogelijk wegnemen van grondoorzaken, het bestrijden van mensensmokkel/-
handel, het bevorderen van vrijwillige terugkeer van irreguliere migranten naar
hun herkomstlanden en het informeren van betrokkenen over de risico’s van
irreguliere migratie.
Vraag 5
Klopt het dat de EU 200 miljoen euro aan Libië heeft betaald met als doel
dat de Libische kustwacht schepen op de Middellandse Zee onderschept
en terugbrengt naar het vasteland?
Vraag 6
Sluit u uit dat de EU medeplichtig is aan het terugsturen van
vluchtelingen naar een onveilig land? Zo ja, hoe kunt u dat rijmen met de
'Libië-deal' om schepen met vluchtelingen terug te brengen naar het
vasteland van Libië?
Antwoord op vraag 5 en 6
Zoals eerder aan uw Kamer gemeld, biedt de EU al langere tijd en op verschillende
manieren ondersteuning aan de Libische Kustwacht. Zo worden trainingen
aangeboden, bijvoorbeeld in het kader van de Europese maritieme missie
ENAVFOR MED Sophia, en hebben de EU en enkele lidstaten de aanschaf van
goederen gefinancierd zodat de Kustwacht en de door de EU getrainde officieren
hun werk kunnen doen. Daarbij ging het expliciet om goederen die niet onder het
embargo vallen. Verder heeft de Commissie mede naar aanleiding van haar
Actieplan voor de Centraal Middellandse Zee en Italië 46 miljoen euro beschikbaar
gesteld voor betere grensbewaking in Libië. Een deel van deze fondsen wordt
gebruikt voor verdere training en professionalisering van de Libische Kustwacht.
De Libische kustwacht voert in het kader van zijn wettelijke taak controle uit over
de Libische territoriale wateren en coördineert reddingsoperaties in het door Libië
ingestelde opsporings- en reddingsgebied dat ook buiten de territoriale wateren
ligt. Wanneer de Libische Kustwacht in dit kader migranten onderschept en
drenkelingen redt, ligt het in de rede dat zij in Libië aan wal worden gebracht. Van
terugsturen van vluchtelingen naar Libië door de EU is geen sprake. De EU
investeert in training van de Libische kustwacht als onderdeel van de opbouw van
de Libische staat. Bij deze training is er ook aandacht voor mensenrechten.
Er is geen sprake van directe betaling aan de Libische autoriteiten, evenmin is
sprake van een “Libië-deal” tussen Libië en de EU. Mogelijk doelt u op een MoU
tussen Libië en Italië, waarover eerdere vragen zijn beantwoord.1
Vraag 7
Bent u het eens met VN-mensenrechtenchef Zeid Ra'ad al-Hussein die
zegt dat de EU tot nu toe niets heeft gedaan om misstanden in Libische
gevangenissen te verminderen? Zo nee, welke concrete maatregelen
treffen Nederland en de EU om de situatie te verbeteren?
Vraag 8
Hoe ziet het verdienmodel van vluchtelingenhandelaren in Libië eruit?
Sluit u uit dat zij EU-gelden ontvangen?
Antwoord op vraag 7 en 8
Nee, de EU zet zich ook met steun van Nederland al langere tijd in om de situatie
in de detentiecentra te verbeteren. Daarvoor wordt intensief samengewerkt met
UNHCR en IOM. Dit heeft er mede toe geleid dat het aantal centra dat onder de
formele verantwoordelijkheid van de Libische autoriteiten is gekomen, is
toegenomen.
Mensensmokkelaars en -handelaren verdienen doordat veel migranten bereid zijn
geld neer te leggen voor een reis via Libië naar Europa ondanks de enorme risico’s
die dat met zich meebrengt. Eenmaal in Libië verdienen dezelfde
mensensmokkelaars en -handelaren opnieuw door migranten die in detentie
genomen zijn, dwangarbeid te laten verrichten. Daarom bepleit de EU ook
evacuatie van de migranten die zich in deze centra bevinden. EU-gelden worden
ingezet om de omstandigheden in de detentiecentra te verbeteren, maar niet om
deze praktijken te bestendigen. Een aantal landen van herkomst heeft zich naar
aanleiding van deze beelden bereid getoond zich meer in te spannen om eigen
onderdanen terug te halen. Nederland verwelkomt dat herkomstlanden nu hun
verantwoordelijkheid voor de eigen landgenoten nemen.
Vraag 9
Bevinden zich mensenhandelaren onder de Libische kustwacht die door
de EU worden getraind? Op welke manier wordt dit gecontroleerd?
De leden van de Libische kustwacht die door de EU worden getraind ondergaan
een uitgebreide vetting-procedure, die onder andere wordt uitgevoerd in
samenwerking met EUROPOL en de inlichtingendiensten van Italië en het Verenigd
Koninkrijk. Voorts monitort de EU maritieme operatie EUNAVFOR MED Sophia het
optreden van de Libische kustwacht door verzameling van informatie, monitoring
op afstand en overleg met de Libische autoriteiten. De monitoring is onder meer
gericht op:
activiteiten van de eenheden van de Libische kustwacht, inclusief hun vertreken
aankomsttijden, operatiegebied en inzet;
informatie over het geheel van het opereren van de Libische kustwacht; en
periodieke overleggen tussen de vertegenwoordigers van de operatie en de
Libische kustwacht om de rapportage van de gemonitorde inzet te bespreken.
Zorgen over mogelijke corruptie en infiltratie van mensensmokkelaars in de
Libische kustwacht kaarten Nederland en de EU aan in het kader van de dialoog
met de Libische kustwacht, waaronder tijdens de bovengenoemde periodieke
overleggen.
Vraag 10
Wat wordt ondernomen in de landen van herkomst om te voorkomen dat
migranten naar Libië trekken? Wordt er gewaarschuwd voor
mensenhandel en slavernij in Libië?
Nederland en EU-partners steunen verschillende informatiecampagnes om
(potentiele) migranten (en hun familieleden) te informeren over de risico’s van
irreguliere migratie en de gevaarlijke situatie in Libië. Het gaat onder meer om
een campagne van IOM, waarbij migranten die vanuit Libië zijn teruggekeerd hun
ervaringen delen. Naar aanleiding van de uitzending van CNN, hebben
verschillende landen, zoals Burkina Faso hun onderdanen opgeroepen om niet
naar Libië te reizen. Ook is bekend dat Marokko een groep onderdanen heeft
geëvacueerd. Met Europese partners zal Nederland het gesprek met verschillende
landen van herkomst blijven voeren om verder samen te werken bij het
voorkomen van irreguliere migratie. Ook zet Nederland als onderdeel van de
geïntegreerde aanpak in op het aanpakken van de grondoorzaken van migratie
(door programma’s op onderwijs, werkgelegenheid, toekomstperspectieven).
Vraag 11
Hoeveel migranten zijn er in 2017 door de Internationale Organisatie
voor Migratie (IOM) uit Libische detentiecentra gehaald in het kader van
vrijwillige terugkeerprogramma’s? Worden de programma’s in 2018
uitgebreid om vluchtelingen een uitweg uit Libië te bieden?
In 2017 zijn ruim 11.000 migranten met behulp van IOM vrijwillig teruggekeerd via
het programma dat door Nederland en de EU wordt gefinancierd.2
Dit programma
wordt ook in 2018 voortgezet. Om de verdere inzet van de EU in Libië, o.a. ook op
dit terrein, verder te intensiveren, heeft de Europese Commissie lidstaten
opgeroepen meer bij te dragen aan het EU Trustfund voor Afrika. Nederland zal in
dit kader 10 miljoen euro beschikbaar stellen voor vrijwillige terugkeer vanuit
Noord-Afrikaanse landen en herintegratie in het land van herkomst.
Vraag 12
Deelt u de mening dat de EU op geen enkele manier mag meewerken aan
activiteiten die eraan bijdragen dat vluchtelingen als slaaf verhandeld
worden of in detentiecentra worden vastgezet? Zo ja, wat betekent dit
voor het beleid ten aanzien van Libië en de samenwerking met de
Libische kustwacht?
Het Handvest voor de grondrechten van de Europese Unie verbiedt slavernij. De
inspanningen van de EU zijn er juist op gericht om er voor te zorgen dat het
verdienmodel van mensensmokkelaars en –handelaren in Libië wordt doorbroken.
Nederland blijft deze Europese inzet steunen.
1 Tweede Kamer, vergaderjaar 2016-2017, Aanhangsel van de Handelingen, nr. 1932
2 COM (2017) 669